|
||||||||||
|
 |
Kronika parafii ewangelickiej w Rynie w Prusach Wschodnich
Ułożona przez proboszcza ryńskiego Alberta Sapatkę z okazji jubileuszu 300-lecia istnienia tutejszego kościoła (1604-1904) Wstęp Grzegorza Białuńskiego i Grzegorza Jasińskiego* Kronika parafii ryńskiej Alberta Sapatki stanowi jedyną, jak do tej pory, monografię poświęconą mazurskiemu miasteczku - Rynowi. Autor dokonał niemal pionierskiego zadania. Na podstawie dosyć szerokiej kwerendy archiwalnej oraz skąpej jeszcze wówczas historiografii przedstawił dzieje Rynu ze szczególnym uwzględnieniem losów miejscowej parafii do 1904 roku. Obecnie dysponujemy jeszcze kilkoma przyczynkami, które wzbogacają naszą wiedzę o Rynie. W pierwszym rzędzie należy tutaj wspomnieć o pracy Hansa Hessa von Wichdorffa Beiträge zur Geschichte des Ordensschlosses Rhein und der Stadt Rhein im Kreise Lötzen in Masuren, w której znalazło się przede wszystkim szersze omówienie dziejów ryńskiego zamku. Wkrótce potem szereg niewielkich artykułów źródłowych opublikował Helmut Meye w historycznym dodatku giżyckiej "Lötzener Zeitung". Na szczególną uwagę zasługuje jego praca Die Entwicklung von Rhein vor der Anerkennung als Stadt przedstawiająca rozwój osady do uzyskania praw miejskich na początku XVIII w. Ponadto były to m.in. przyczynki o zamku (Neue Quellen zur Baugeschichte des Ordenshauses Rhein) i najstarszych osadach przy zamku ryńskim (Die ältesten Siedlungen bei Burg Rhein). Warto wymienić też artykuł innego autora (rektora Nehringa z Wrocławia) o pierwszym burmistrzu ryńskim Christianie Schachtmeyerze (Der erste Bürgermeister von Rhein). Wartość tych prac podnosi szerokie i często in extenso wykorzystanie materiałów z ówczesnego archiwum królewieckiego. Niestety po drugiej wojnie światowej nie powstały już w zasadzie nowe źródłowe prace poświęcone historii miasta, a niemieckie i polskie monografie powiatowe dzieje Rynu traktują dosyć ogólnie, w tych drugich większy nacisk położono na dzieje najnowsze. Z powyższych względów uznano za zasadne ponowne wydanie pracy A. Sapatki w polskim tłumaczeniu, tym bardziej, że praca zachowuje swoją wartość faktograficzną. O tym decyduje przede wszystkim bardzo bogata podstawa źródłowa. Autor miał przecież do dyspozycji miejscowe archiwum parafialne, dzisiaj niestety w zdecydowanej większości zaginione. Stąd zaczerpnął m.in. reces wizytacyjny z 1724 r., wyczerpująco opisujący ówczesną sytuację w parafii ryńskiej; ponadto księgi kościelne począwszy od 1649 r.; plan miasta z 1733 r. i inne, jak zbiór cyrkularzy (z lat 1780-1817); rejestr zmarłych (1794-1867); akta pogrzebowe i księga konceptów. Fragmenty oparte na tych archiwaliach mają obecnie dla nas wartość źródłową. Nie mniejsze znaczenie przy pisaniu Kroniki odgrywały dokumenty z archiwum królewieckiego, w którym zgromadzono archiwalia począwszy od czasów krzyżackich. Te źródła miały nieco więcej szczęścia i dzisiaj są nadal dostępne dla historyków. Stąd też szczegółowo możemy określić z jakiego zespołu archiwalnego A. Sapatka korzystał. Tutaj należy wymienić często wykorzystywany przez autora obecny zespół Etats-Ministerium 122, w którym zgromadzono dokumenty dotyczące Rynu z czasów Prus Książęcych i królestwa pruskiego po czasy napoleońskie. Sięgnął też po księgę przywilejów wydanych do 1538 r. (obecnie Ostpreussische Folianten 125), następnie po tzw. księgę zamkową (Hausbuch) z przywilejami dla starostwa ryńskiego do drugiej połowy XVII w. (Ostpreussische Folianten 334). Autor znał ponadto protokoły wizytacji kościelnych z 1528 i 1574 r., korzystał też z ksiąg rachunkowych starostwa ryńskiego z 1538 i 1564 r. (Ostpreussische Folianten 9681 i 9693) i z księgi pomiarów miejscowości w starostwie z 1599 r. (Ostpreussische Folianten 1320). Odnalazł i wykorzystał mapę starostwa ryńskiego z 1663 r., choć nie znał jej autora (Józefa Naronowicza-Narońskiego). 
*Grzegorz Białuński - historyk, dr hab., pracownik Ośrodka Badań Naukowych w Olsztynie. Autor kilku monografii poświęconych historii ziem pruskich od średniowiecza po XVIII wiek. Redaktor poświęconego dziejom Mazur czasopisma "Masovia".
Grzegorz Jasiński - historyk, dr, pracownik Ośrodka Badań Naukowych Naukowych Olsztynie. Autor kilku monografii i kilkudziesięciu artykułów poświęconych dziejom Prus Wschodnich Wschodnich Mazurów w XIX i WXX wieku. Redaktor "Rocznika Mazurskiego" |
|
|||||||
|
||||||||||
